Biologie - Graad 10 Kwartaal 1 - Module 1 + Ekosisteme

Verskeidenheid plant- en dierspesies wat in 'n gebied aangetref word

Onderlinge verwantskap tussen lewende en nie-lewende faktore en die manier waarop hulle die organismes in daardie gebied beinvloed

Eienskappe wat 'n organisme meer geskik maak vir sy omgewing

Gespesialiseerde gebied waar 'n organisme leef.

Die deel van die aardkors wat lewe onderhou

• litosfeer
• hidrosfeer
• atmosfeer

• stikstof
• suurstof
• koolstofdioksied
• stuifmeelkorrels
• spore

• Dit bevat gasse - tydens respirasie en fotosintese gebruik word
• Filtreer sonlig + verminder skadelike effek van sonstrale

Al die water van die arde

• Verdamping
• Kondensasie
• Presipitasie

• Habitat - baie organismes
• NB - funksionering - alle lewende organismes, plante en diere

• Die buitenste kors van die aarde se oppervlak.
• Word met rots klippe snd en grond bedek

• Dien as habitat vir talle
• Is 'n bron van mineraalsoute - noodsaaklik vir oorlewing van plante + alle lewende dinge

• atmosfeer
• hidrosfeer
• litosfeer

Groot gebied - sekere soort klimaat, plant- en dierelewe

Algemene weerstoestande wat oor 'n lang periode in 'n gebied voorkom

• Hoe reenval + hoe temperatuur
• Digte plantegroei en biodiversiteit

habitats en ekosisteme

• Mariene biome
• varswaterbiome
• estuariese biome (waar rivier in see uitmond)

Plante aangepas om in water te lewe

• Sukkulente-Karoo
• Nama-Karoo
• fynbos
• savanne
• grasveld
• woud
• subtropiese/oorgangstruikgewas

• het dwergstruike + vlesige blare en stamme
• Grond = sanderig, lae voedingswaarde
• Min landboubedrywighede

om toerisme te gebruik om die plaaslike bevolking te bevoordeel en die natuurlike omgewing te beskerm

• 2de Grootste bioom in SA
• Struikgewasse - bladwisselend is
• Sanderige grond + lae voedingswaarde
• Ideaal vir skape en bokke
• Mynbou - NB
• Min ekotoerisme

• Nat, koel winters + warm droe somers
• Grond - taamlik suur
• 200mm - 800mm reen/jaar
• Unieke verskeidenheid plante
• Immergroen plante - klein harde blaartjies
• Ryk aan plantspesies
• onvrugbare grondgehalte
• Min grootwild
• Klein plantvreters + verskeidenheid, voels, reptiele, soogdiere, paddas, insekte
• Luiperde, bobbejane, arende, rooikatte, ystervarke, vaalribokke

• Grootste bioom in SA
• Kombinasie - grasveld en bome
• poreuse grond
• dun laag humus
• grond - onvrugbaar
• warm, nat somers
• koue, droe winters
• Weiding - beeste of wild
• Heelwat grootwild
• Toerisme en grootwildjag

• min bone - net naby water
• Grond = diep en donker - vrugbare boonste lae
• Warm, nat somers
• koue, droee winters
• baie voels
• mielie-, suiwel-, bees- en wolproduksie
• Natuurskoon en wildplase lok toeriste

• Min inheemse woude in SA
• Grond - ryk aan humus en leemgrond + hoe waterinhoud
• Kom in klein kolle voor + langs tuinroete en laeveld eskarp
• Reusebome
• Varings en mosse
• Baie voelspesies + klein diertjies + groot roofdiere
• Toerisme = baie belangrik

• Kom voor in laer reenval gebiede
• Verskillende soorte plantegroei - struikgebied tot lae woude
• Bladhoudende sukkulente-bome, struike en rankplante
• grond - duinesand + sanderige / kleigrond in

• toerisme: natuurlike biodiversiteit in bepaalde gebiede wil bewaar en onderhou.
• hulpbronne - volhoubare manier gebruik + ekonomiese voordele aan plaaslike gemeenskap

• Voorspel dat biome in SA oos sal skuif en in die Oostelike helfte van SA sal verdig
• Teen 2050 - 38-50% van die grondgebied in SA, klimaat he wat nie 1 van ons huidige biome pas nie.

water kan vinnig wegdreineer

Dit bestaan uit al die biotiese en abiotiese wat binne ‘n bepaalde gebied op mekaar inwerk.

lewende dinge

nie-lewende dinge

• • Fisiese faktore
• • Edafies
• • Water
• • Fisiografiese faktore

• o Ligintensiteit
• o Temperatuur
• o Lug
• o Presipitasie

• o Grondtemperatuur
• o pH en vog
• o Nutriente
• o Samestelling

• o Temperatuur
• o pH en soutgehalte
• o Opgeloste gasse
• o Opgeloste nutriente

• o Hoogte bo seevlak
• o Aspek
• o Helling

• • Produseerders
• • Verbruikers
• • Ontbinders

Is die groen plante – hul eie voedsel maak

Organismes wat nie hul eie voedsel kan maak nie, en voed direk op plante of direk op diere wat plante eet

Hulle breek die dooie organiese materie af en verkry energie en stel ook weer minerale vry in die grond.

• ‘n lewende ding met verskillende organe of dele – elk met sy eie funksie
• -> werk saam om die organisme aan die lewe te hou

‘n groep organismes van dieselfde spesie – in ‘n gebied woon – klein genoeg is sodat individue in die groep kan voortplant

‘n groep bevolkings – in ‘n gemeenskaplike omgewing lewe

• Lig is vir plante belangrik – gebruik dit tydens fotosintese -> voedsel vervaardig
• Naglewende en Daglewende diere word deur ligintensiteit gereguleer

• Sonstraling – dra ligenergie en hitte-energie.
• Temperatuur – veroorsaak deur – breedteligging en hoogte beinvloed, ook deur seisoene
• Elke habitat het ‘n minimum en maksimum temperatuur. Die spesies is aangepas om in daardie toestande te oorleef

Siesoenale beweging van diere van 1 gebied na ‘n ander. – vind gewoonlik in reaksie op verandering in temperatuur plaas. Temperatuurverandering veroorsaak ook die beskikbaarheid van kos.

• Deur rustend (onaktief) te raak.
• Kan afstef – slegs hul saad nalaat (graan). Blare laat val
• Ondergronds oorleef

• Veroorsaak verskille – reenval. – lei tot verskillende soorte plantegroei.
• Versprei ook plantsade + bestuif blomme
• Verhoog tempo van transpirasie – kan plante laat verlep en verdroog

Die verlies van waterdamp – stomata

Waarmee windsnelheid gemeet word.

• = noodsaaklik vir alle lewe. 1 van die belangrikste abiotiese faktore.
• Het baie funksies in die liggaam

• Water absorber groot hoeveelhede hitte – verlaag die omvang van temperatuur
• Gereelde ligte reen bevorder groei van plante
• Swaar reen = gronderosie – vrugbare bogrond – weggespoel
• Bepaal die soort plantegroei en dierelewe in ‘n ekosisteem.

• Drink
• In hul voedsel
• Water – tydens respirasie geproduseer
• Plante - wortels – water uit grond te neem

• Transpirasie
• Sweet
• Uitskeiding
• Asemhaling

• Plante - aangepas om in baie droee gebiede te leef
• Baie word deur ‘n wasagtige kutikel, kurk of dooie blare bedek – verminder verdamping

Xerofiete wat water in wortels, stele of blare opberg – droogte te oorleef

Sukkulente – droe Kalahariwoestyn. Hul blare – tot dorings gewysing – waterverlies te verlaag

• Bestaan uit 95% water
• Het oppervlakkige wyd vertakte wortelstelsel – vining oppervlakwater te absorbeer.
• Wortels + blare = dik en vlesig. – opberg van water.
• Stele – deur ouer blare/kurk bedek – waterverlies te verminder

• Klein blaartjies – verhoed verdamping
• Vertraag sy groei in warm seisoen – minder water, voedsel en energie gebruik
• Baie diep penwortelstelsels – water diep ondergronds te kry.

Verkry water – gras, blare + wilde waatlemoene

• Droe, skibberige velle – waterverlies teewerk
• Herabsorbeer water in hul urine

Grawe hulself in die grond

• Drink nooit nie
• Produseer water as neweproduk van voeselvertering
• Hou water terug – urine in vaste stof
• Benut maniere – koel te bly – bly in tonnels, beweeg in nag rond

• grondfaktore wat ekosisteme beinvloed:
• = grondlug,
• grondtemperatuur,
• grondtekstuur,
• opgelostegrondstowwe,
• pH,
• grondorganismes
• verrottingsmaterie

• Die lug in spasies tussen gronddeeltjies wat nie met water gevul is nie
• Hoeveelheid lug hang af van die grootte van gronddeeltjies

Baie diere - koeler temperatuur om koel te bly - waterverlies te verminder

• Higroskopiese water
• Gravitasiewater
• Kappilere water

• dun lagie water om elke gronddeeltjie.
• Watermolekule klou sterk aan gronddeeltjies vas - plantwortels kan dit nie absorbeer nie

Dreineer afwaarts deur die grond - bereik uiteindelik die worteltafel - baie bekombaar vir plante, daarna sink dit baie vinnig weg

• die water wat agterbly nadat - gravitasiewater na onder gedreineer het
• vul die spasies tussen gronddeeltjies + kan maklik deur plante opgeneem word.

• die hoeveelheid suur of alkalie in die grond
• beinvloed die biologiese aktiwiteit in grond en beskikbaarheid van sekere minerale
• Groot invloed op groei en ontwikkeling - plante

• Die grond - baie mineraalsoute - los op in grondwater
• dan in opgeloste vorm deur plante geabsorbeer

die verrottende oorblyfsels van plante en diere + uitskeidingsprodukte van diere in. - verhoog die vrugbaarheid en waterhouvermoe van grond.

die studie van verwantskappe en wisselwerkinge - lewende organismes onderling en tussen die organismes en die natuurlike omgewing

Individuele plant of dier wat uit verskillende stelses - saamwerk bestaan

die seestrome - koue benguela en warm Agulhas

Sanderige strande - voortdurend deur branderwerking en seestrome veranter

Kwazulu-Natal kus

• Voorsien 'n konstante watervoorraad deurdat water natuurlik deur plantegroei gefiltreer word.
• Dit verminder die effek van vloede en droogtes
• Die onderhou 'n buitengewonde verskeidenheid plant- en dierelewe

• Papkuil
• Varkore
• Vuurpyle

st. Lucia - Kwazulu Natal

'n Gebied wat tot 'n natuurlike gebied verklaar is om bewaar te bly vir alle mense van die wereld

Dit toon die voedingsverwantskapp

• = noodsaaklik vir lewe
• Vorm deel van proteiene
• Beslaan 78% van die lug

• Absorber stikstof in die vorm van nitrate – opgelos in water
• Gebruik di tom plantproteiene te vorm

• Kry stikstof deur plante te vreet
• Direk/indirek

• • Stikstofbinding
• • Ammonifikasie
• • Elektriese binding – stikstof
• • Kunsmisstowwe
• • Denitrifikasie
• • Uitlofing

Die proses waartydens ‘n plant/mikroorganisme chemise met stikstofgas verbind – vorm nie-gasagtige verbindings – deur plante gebruik

Gebruik stikstof in atmosfeer – vorm ammoniak

‘n proses waardeur Nitrifiserende bakteriee ammoniak omskakel in nitrate

• • Vrylewende grondbakteriee
• • Bakteriee wat in knoppies lewe – swallinge op die wortels is

Aantal spesies binne ‘n gegewe gebied

Die omvang van genetiese verskille binne ‘n spesie

Aantal verskillende ekosisteme in ‘n gegewe omgewing

Groep organisms – dieselfde lyk en kan teel + vrugbare nakomelinge

As spesies slegs in ‘n sekere geografiese gebied voorkom

• 1. Kaapse Blommeryk
• 2. Sukkulente-Karoo
• 3. Maputuland-Pondoland-streek

• • 11 biome in werelde – SA het 7
• • SA – meer as 20 000 plantspesies – 10% van die wereldtotaal
• • 3 wereld-plantegroeifokusgebiede. = gebiede met groot aantalle endemiese spesies
• • Kaapse Blommeryk – grootste aantal spesies per vierkante km
• • Groot toerismebedryf – Groot 5. Groot wit mensvreterhaai + walvisse – baie gewild
• • SA het ‘n belangrike fossielrekord – ¾ van alle hominiedfossiele in Afrika – kom uit Suider-Afrika. Rotslae (Karoo Supergroep) – rykste versameling terapsiedfossielspesies.

• • iSimangaliso Vleilandpark (Groot St. Lucia)
• • uKhahlamba-Drakensbergpark
• • Wieg van die Mensdom se vroee-homoniedterrein
• • Kaapse Blommereik

– 17 vleilande = ramsarterreine

• • Toerisme – groot bedryf (meer inkomste as mynbedryf)
• • Baie mense sal hul werk verloor as die toerismebedryf afneem.
• • Misdaad sal verhoog agv werkloosheid
• • Plantekstrakte word in baie medisynes gebruik
• • Verlies van plante – moontlik kon help om siektes te genees
• • Hele ekosisteme sal bedreig word en biome kan verander – omgewing nie beskerm word nie
• • As daar nie drastiese wereldwye maatreels getref nie – 6de groot massa-uitwissing in ons leeftyd plaasvind

• Enige heel organisme of gedeelte/spoor van ‘n organisme wat behoue gebly het
• Kom gewoonlik in rotslae, ys teer en sap van bome voor
• Verskaf bewyse van ‘n vorige lewe op aarde
• Help om opeenvolging te bepaal en ewolusie te verstaan

Die studie van fossiele

• Ja – jaar gelede
• Mja – miljoen jaar gelede
• Bja – biljoen jaar gelede

• • Hul oorspronklike vorm behou
• • Veranderings ondergaan namate hulle fossileer
• • Net ‘n spoor/ voetspoor agterlaat

Volledig – minder as ‘n miljoen jaar oud. Word in ys/ambersteen gevind

Fossiele is nie meer die ware organisme nie – ander vorm ongesit

• 1. Vervanging – sagte deel van organisme word molekule vir molekule vervang deur ‘n minerale stof
• 2. Permineralisering – Namate die harde deel van organisme ontbind – syfer minerale in, verhard en vorm rotsagtige kopie
• 3. Samedrukking – Drukking – lae sediment – veroorsaak dat die organisme disintergreer en slegs swart koolstof oorbly.
• 4. Fossielvorm = Fossiel – verharde sediment gevorm – later deur chemikaliee opgelos – los ‘n holte, afdruk in die vorm van die fossiel agter.
• 5. Gietvorm – vooraf gevormde holte – gevul met sediment – dan verhard in die vorm van die oorspronklike organisme.

Tekens van die bestaan van ‘n organisme – voetspore, gefosileerde uitwerpsels, gefossileerde leplekke van diere

• Meeste fossiele – verharde sediment aangetref.
• Sediment = partikels wat deur water of wind weggevoer en dan neergesit word.

• • Vinnig en geheel en al direk na sterfte begrawe word – verhoed dat dit beskadig word
• • Begrawe word in fynkorrelrige, klei-agtige sediment – styfgepakte partikels. Verhoed dat suurstof, bakterie en sure die organisme laat ontbind
• • Begrawe word in lae-energie-omgewing sonder getye of golfbeweging – verstrooi of beskadig