-
Ius
Właściwy sposób postępowania z ludźmi
-
Fas
Właściwy sposób postępowania wobec bogów
-
Iniuria
Niewłaściwe postępowanie z ludźmi
-
Nefas
Niewłaściwe postępowanie wobec Bogów
-
Ius Civile
Prawo cywilne - obowiązuje tylko mieszkańców Rzymu
-
1.Lex
To co lud nakazuje i ustanawia, zapytany przez właśc. urzędnika
-
Lex Datae
Ustawa XII tablic (451/450 p.n.e.)
-
Procedura ustawodawcza (lex rogatae - po zapytaniu pretora)
- Promulgatio - zapytanie przez pretora (dot. jednej sprawy)
- Dyskusja na contiones (nieformalne zgr.)
- Głosowanie na comitia (bez dyskusji)
-
Budowa ustawy (leges rogatae)
- Praescriptum - dane wnioskodawcy, data, zarys problemu
- Rogatio - cz. zasadnicza
- Sanctio
-
1.Rodzje ustaw (leges rogatae)
- Lex perfecta - ustawa z sankcją nieważności
- Lex imperfecta - ustawa bez sankcji
- Lex minus quam perfecta - ustawa z sankcją inną niż nieważności
-
2.Plebiscitum
- Uchwały zgromadzeń plebejskich obow. tylko plebs
- 471 - pierwsze zgr. pleb. (bo zagroż. secesją)
- 287 p.n.e. - lex hortensia - uchwały powszechnie obowiązują
-
3.Senatus Consultum
- Uchwały senatu o niewiążącym chatakterze (zalecenia)
- Auctoritas patrum - prawo zatw. uchwał zgr. ludowych
- 339 p.n.e. - lex publilia - wieczysta autoryzacja uchwał zgr. ludowych
- Do 50 r. - uchwały senatu nie były źródlem powszechnego prawa (później nieoficjalnie)
- Oratio principis zamiast senatus consulta - Senat traci na znaczeniu - za Trajana
-
4.Constitutiones principum (ius civile)
- Edicta - zarządzenia cesarza o charakterze powszechnie obowiązującym
- Rescripta - odpowiedzi cesarza na zadane mu pytania prawne
- Decreta - orzeczenia cesarskie w sprawach sądowych
- Mandata - instrukcje służbowe dla urzędników
-
5.DZiałalność jurysprudencji
Bump blank
-
II . Ius honorarium
PRawo urzędnicze
-
1.Edictum
- Wynik działalności urzędnika - pretora lub konsula
- Pretor powołany na urząd otrzymuje zakres władzy, a nie konkretne wytyczne
- Pretor - ograniczony przez zwierzchnika (konsulowie)
- Ogłaszają na album postępowanie w sprawach danego typu, ale nie są tym związani
- 67 p.n.e. - lex cornelia de edictis - pretor związany swoim edyktem
-
2. Ius praetorium
Prawo pretorskie
-
a)Praetor urbanis
- 367 p.n.e.
- Leges Liciniae Sextiae
-
b)Praetor peregrinus
242 p.n.e.
-
Cele p. pretorskiego względem I. Civile
- Wspomaganie (adiuvandi) - wykonywanie obowiązującego prawa
- Uzupełnianie (supplendi) - wydawanie przepisów z zakresu i. civile, których nie ma w i. civile
- Poprawianie (corrigendi) - wskazanie wyjątku od przepisu, zawieszenie go ze wzgl. na szczegól. okoliczności
-
III. Ius gentium
- Prawo wspólne
- Prawo ludów obowiązujące wszystkich ludzi, nie tylko obywatelów Rzymu
- Głównie normy zwyczajowe wspólne dla wielu ludów
- Całkowicie świeckie
- Swobodniejsza forma niż i. civile
- Dot. obywateli, peregrynów, Latynów
- Treść. dot. stos. majątkowych - do obrotu gosp. przeznaczone
- 212 r. - Constitutio Antoniniana - edykt Karakalli - przestaje obowiązywać i.gentium
-
-
Republika
- 510/509-27 p.n.e.
- 510-387 p.n.e.- wczesna republika
- 287-27 p.n.e. - późna republika
-
Pryncypat
27 p.n.e. - 284 n.e.
-
-
Okres archaiczny
Od założenia Rzymu
-
Okres przedklasyczny
218-27 p.ne.
-
Okres klasyczny
27 p.n.e. - 284
-
Okres poklasyczny
284-476-565
-
Podokres justyniański
527-565
-
Rzym w okresie królestwa
- Prawo
- P. zwyczajowe
- Ustawa 12 tablic
- Ustawy zgromadzenia ludowego
- Charakterystyka
- Przypomina polis
- Rozsrastająca się wioska
- Na początku tylko rolnictwo - handel po wojnach punickich
-
Prawo w okresie monarchicznym
- Dominuje p. zwycz. (obecne w świadomości grupy)
- Ścisłe powiązanie prawa i religii
- Prawo jest tym, co zawsze było - naturalne reguły
- Prawo dot. prostych codziennych czynności - proste sprzedaże, dziedziczenie,rodzina
- Mores maiorum - zwyczaj przodków (podstawa regulacji stos. społecznych)
- Ius papirianum (ius regiae) - ustawy królewskie - (rzymska tradycja prawna)
-
UStawy komicjów (leges)
- Zgr. ludowe - wolni mężczyźni 14-65 lat
- Do końca republiki wydano ok. 30 leges (mało)
- Nazwa ustawy od nazwiska wnioskodawcy (lex Cornelia)
- Ustawą jest to co lud nakazuje i ustanawia
-
~~Ustawa dwunastu tablic
Lex duodecim tabularum
-
Geneza XII tablic
- Napięcia patrycjat <>plebs - prawo zwyczajowe niespisane, więc niekonkretne
- Prawo interpretował patrycjat na niekorzyść plebsu
- Decemviri scribundi legibus - dwie komisje 10osobowe powołanie na rok (pierwsza patrycjat, w drugiej ele plebsu)
-
Treść XII tablic
- Rozległa treść, wiele materii, p. prywatne i publiczne
- Trzon - p.prywatne, proces, postępowanie egzekucyjnie w spr prywatnych
- Przepisy proceduralne (tablice 1-3)
- Prawo rodzinne, sakralne, spadkowe
- Brak równomiernych regualcji
- Niewiele przepisów - p. zobowiązań
-
Znaczenie XII tablic
- Ważna dla Rzymian
- Nigdy nie została formalnie uchylona,bo Rzymianie by się nie zgodzili
- Przestała obowiązywać, gdy jej rozw. zostały wpisane do Kodeksu Justyniana
-
~~Juryści w okr. archaicznym
blan
-
Jurysprudencja kap łańska
- Tylko kapłani kolegium pontyfików (collegium pontifices)
- Do przełomu IV/III p.n.e. - monopol na prawo
- Jedyne źródło prawa
- Znali kalendarz procesowy i procedury - odp. formuły słowne
- Początkowo tylko z patrycjatu (na czele Pontifex Maximus)
- Pontyfikowie zapewniają jednolitą interpretację prawa - wykładnia gramatyczna, wyinterpret. instytucji itp.
-
Początki jurysprudencji świeckiej
- Przełamanie monopolu pontyfików
- 304 p.n.e. - Ius Flavianum - wyjawienie kalendarza prawnego przez skrybę kol. pont.
- IV p.n.e. - Tiberus Coruncanius - publiczne porady prawne
-
~~Rzym w okresie wczesnej republiki
- Prawo zwyczajowe
- Ustawa XII tablic
- Ustawy zgr. ludowych
- Plebiscyty
-
Plebiscita (uchwały plebsu)
- Zgromadzenia plebsu - ustanawiali prawo, które obowiązywało ich
- Od 471 p.n.e. - pod przewodnictwem i na wniosek trybuna ludowego ustawy na concilia plebis (zgr. plebejskie)
- Ustawą plebsu jest to co plebs nakazuje i ustanawia
-
Lex Hortensia
- 287 p.n.e. - zrównanie plebiscytów z ustawami i zacieranie różnic
- Plebiscyty obowiązują i patrycjat i plebs
-
Rzym w okresie późnej republiki
- Prawo zwyczajowe
- Ustawa XII tablic
- Plebiscyty
- Ustawy zgr. ludowego
- Uchwały senatu
-
Przemiany Rzymu w okresie późnej republiki
- Szybka ekspansja terytorialna
- Komicja tracą na znaczeniu - trudno, aby odpowiednio dużo obywateli brało udział
- 96 r. - lex Agnesia - ostatnia ustawa Zgr. ludowego
- Kompetencje komicjów przejmuje nieoficjalnie senat
-
Senatus consultus
- Źródło powszechnego prawa dopiero od I w.
- Ludzie o wysokiej pozycji społecznej
- Brak inicjatywy ustawodawczej - raczej impuls legislacyjny - opinie, wskazówki
- W roli doradczej już od okresu królewskiego
- W późnej republice wkraczał wprost w dziedzinę stanowienia prawa
-
Prawo przedklasyczne
- Prawo zwyczajowe
- Ustawa XII tablic
- Ustawy zgr. ludowych
- Uchwały senatu
- Plebiscyty
- Edykty pretorskie
-
Prawo pretorskie
- Ius praetorium/ius honorarium
- Zas. personalnosci prawa - ludzie sądzeni nie według państwa, w którym się znajdują, a według p. państwa, z którego pochodzą
- 367 p.n.e. - leges liciniae sextiae - pretor miejski
- 242 p.n.e. - pretor peregrynów - dla przebywających na terytorium imperium, ale nie obywateli
-
Edykt jurysdykcyjny
- Wykaz śr. prawnych jakimi będzie się posługiwała magistratura
- Praktyczne zapowiedzi co do ochrony praw prywatnych w procesie i poza nim
- Obowiązuje tylko na czas kadencji magistratury (1 rok)
- Każdy kolejny pretor mógł zmienić edykt
- NIE zbiór przepisów prawa materialnego
-
Edykt wieczysty
- Edictuum perpetuum Julianum - 130 r. ; Edictuum Hardrianum/Salvianum
- W okresie pryncypatu - spisanie edyktów jurysdykcyjnych - nie można więcej zmieniać
- Wyraz wkładu cesarza w kształtowanie prawa
- Zatwierdzone uchwałą senatu
-
~~Okres klasyczny
- Znikoma rola senatu - większa cesarzy
- Prawo pretorskie przestaje ulegać zmianom po 130 r.
- Ustaje działalność zgr. ludowych
-
Wniosek cesarski
- Orationes
- Wniosek cesarski składany przez cesarza w senacie
- Zaliczany do I. Honorarium
- Podstawa senatus consultum
- Od III w. normą opieranie się na tym zamiast senatus consultum
- Degradacja roli senatu
-
Konstytucje cesarskie
- Constitutiones principis
- Dotyczyły przede wszystkim kwestii publicznych
- W sprawach prywatnych dot. spr. indywidualnych, ale czasem się do nich odwoływano
- Reformy prawa prywatnego raczej przez zgr. ludowe i uchw. senatu
-
Jakie były konstytucje cesarskie?
- Mandata
- Instrukcje dla urzędników - szczególnie namiestników prowincji
- Głównie kwestie admin. - sfera wykonywania prawa
- Edictum
- Obowiązywały do końca życia cesarza albo dłużej, jeśli następca nie odwołał
- Zarządzenia cesarza o charakterze powszechnie obowiązującego w całym imperium lub jego części
- Rescripta
- Odpowiedzi cesarza na pytania mu zadane
- Dot. spraw prywatnych lub publicznych
- Doprowadziło do wykształcenia się procesu reskryptowego
- Odnosiły się do konkretnych przypadków, ale w podobnych się na nich wzorowano, więc przyczynienie się do rozw. prawa
- Decreta
- Orzeczenia cesarskie w sprawach sądowych
- Dzięki autorytetowi cesarza uważane za wzorowe rozwiązania
- W spr. spornych, które trafiały przed ces. w I instacji lub w drodze apelacji
-
Świecka jurysprudencja
Jurysprudencja kautelarna (cautela=klauzula w umowie; okr. republiki, przedklasyczny)
-
Zadania jurysprudencji kautelarnej
- Cavere - przygotowywanie formularzy umów
- Agere - doradzanie stronom postępowanie - uświadamianie ich stron itp., ale nie reprezentowanie
- Respondere - udzielanie responsów prawnych każdemu kto się zgłosi
- Udzielanie porad urzędnikom i sędziom (były nimi osoby prywatne)
-
Znaczenie działalności kautelarnej
- Większa precyzja i uściślanie terminologii prawniczej
- Stosowanie formularzy - rozszerzenei zakresu stosowania powszechnych instytucji prawnych
- Niekiedy początek nowych instytucji prawnych
-
Cechy charakterystyczne prawa
- Nabiera naukowego charakteru - nauczanie go + działalność piśmiennicza
- Niechęć do abstrakcji
-
Jurysprudencja przedklasyczna
- Veteres = dawni
- Quintus Musius Scaevola - pontifex maximus
- Servius Sculpius Rufus - pierwszy komentator edyktu pretorskiego
-
Typy dzieł jurystów
- Komentarze,objaśnienia
- Definicje, dysputacje
- Monografie, podręczniki
-
Jurysprudencja klasyczna
blank
-
Ius publice respondendi ex autoritate principis
- Ius respondendi - Przywilej - prawnicy mogli wydawać opinie pod autorytetem ces. - jak gdyby to on wydał
- Przysługiwał szczególnie upodobanym ces. prawnikom (od cz. Oktawiana lub Tyberiusza)
- Okr. pryncypatu - ścisłe powiązanie urzędu prawnika z władzą ces. (urzędy wysokie, w consilium principus)
-
Communis opinio
- Wspólna opinia prawników, którym przysługiwało I. respondendi (wystarczyła większość)
- Prawotwórcza rola interpretacji
- Jeśli nie było regulacji prawnej, sędzia musiał się podporządkować communis opinio
- Jeśli brak communis opinio, należało się podporządkować któremuś konkretnemu juryście
-
Szkoły prawa ogólnie
- Różnice dotyczyły kwestii dość szczegółowych - brak znacznych w metodyce itp.
- Skupione wokół mistrza
- Przestały istnieć w II w.
-
Szkoły prawa
- Prokulianie - Marcus Antistius Labeo; nazwa od wybitnego Prokulusa
- Sabinianie - Gaius Ateius Capito; nazwa od Sabina
-
Cechy charakterystyczne jurysprudencji klasycznej
- Wysoki status społeczny jurystów - autorytet
- Naukowy charakter - piśmiennictwo i nauczanie
- Język precyzyjny, bez ozdobień
- Charakter prawotwórczy
- Kapłani sprawiedliwości - poczucie wyższosci z ich strony
- Nieodpłatność (kasa tylko za udział w concilium principis)
-
~~Prawo w okresie poklasycznym
- Ius novum = lex
- Jedynym źródłem prawa - konstytucje cesarskie
- Zanik decreta, mniejsza rola mandata
- Liczne rescripta
- Rozwój procesu reskryptowego
-
~~Zbiory konsytucji cesarskich wschodniej cz. Ces. Rzymskiego
blank
-
Codex Gregorianus
- Charak. prywatny
- Za ces. Dioklecjana i Maksymiliana (ok 291 r.)
- Rescripta z czasów Hadriana i 196-291 r.
- Minimum 19 ksiąg ; 1-13 według porządku edyktu pretorskiego; księga 14 - p. karne
- Sporzadzil Gregorius - urzędnik z dostepem do archiwum cesarskiego
-
Codex Hermogenianus
- Charak. prywatny
- Za panowania Dioklecjana - 295 r. - uzupełnienie C. Gregorianus o panowanie Dioka
-
Codex Theodesianus
- Charak. urzedowy - odmienny od poprzednich; 438 r. - za czasów TEodozjusza II
- Od czasów Konstantyna Wielkiego - 312-438 r.
- Specjalne upoważnienie do przerabiania konstytucji aby pozostały tlyko treści wciąż aktualne
- Poprzednie kodeksy też dalej aktualne, bo dotyczyly bardziej kwestii p.prywatnego i siegaly glebiej wstecz
- Głównie prawo publcizne - 12 z 16 ksiąg
- Charakter oficjalny - obowiązywały tylko te konstytucji wydane po 312 r., które były w Codexie
-
Novellae Posttheodosianae
- Zbiór konstytucji zachodniorzymskich
- 436-468
-
~~Okres poklasyczny
- Anonimowość - juryści nie tworzą pod swoim nazwiskiem tylko w kancelariach ces. w jego imieniu - włączeni w kadr. urzędniczą
- Charakter urzędniczy - zamiast naukowego
- Odejście od kazuistyki - bardziej w stronę abstrakcji, ogólnie formułowanie zasad
- Nastawienie jurysprudencji na gromadzenie, porządkowanie, upraszczanie p. klasycznego
- Wulgaryzacja prawa - upraszczanie prawa w ces. wschodnim - zbliżanie go do p. wulgarnego (prawa zwyczajowego ludów)
-
-
Przyczyny wulgaryzacji prawa
- Prawo klasyczne - uczone - zawiłe, skomplikowanee
- III w. - okres kryzysu we wszystkich dziezinach, prawo niedostosowane
- Zainteresowanie p. klasycznym raczej wśród elit rzymskich
- Renesans prawa zwyzcajowego - lepiej odpowiadal odrodzonej formie gospodarki naturalnej
- Już od czasów pryncypatu rywalizowało prawo klasyczne z uproszczonym zwycz. w prowincjach
-
Cechy wulgaryzacji
- Upraszczanie prawa klasycznego i cesarskiego
- Język mniej specjalistyczny - bardziej zrozumialy, bardziej niejasny w interpretacji
- Redukcja objętości
- Napędem przemian - praktyka prawnicza
- Zacieranie granic między instytucjami prawa
-
Prawo wulgarne
- Prostsze, bardziej przystępne i odpowiadające potrzebom praktyki
- Mniej doskonałe w formie
- Rozwijało się szczególnie w ces. zachodnim - mnogość prowincji i ludów
- Rozwój równolegle do prawa klasycznego
-
~~Ustawy o cytowaniu
blank
-
Konstytucje Konstantyna Wielkiego
- 321 r. - pozbawienie mocy Notae - krytycznych uwag Ulpiana i Paulusa o pismach Papiniana
- 327-328 r. - potwierdzenie ważności pism Paulusa
-
Konstytucja raweńska
- 426 r. - tylko 5 uznawanych - Papinian, Ulpian, Paulus, Modestyn, Gaius
- Jeśli zgodni wszyscy w jakiejs kwestii, sędzia MUSIAŁ się podporządkować;
- Jeśli nie to decydowała większość - autorytet czołowy Papiniana
- Walentynian III dla cz. zachodniej
-
Zmiana konstytucji Raweńskiej
- 438 r.
- Włączenie do Codex Theodesianus - rozciągnięcie jej jurysdykcji na ces. wschodnie
- Dołączenie klauzuli, że pisma innych jurystów też obowiązują jeśli byli cytowani przez raweńską 5
-
~~Kompilacja justyniańska
blank
-
Konstytucje wprowadzające
- Kodeks Justyniana
- 528 r. - Haec quaem necessario - 7osobowa komisja powołana do uporządkowana konst. cesarskich; na czele Ioannes z Kapadocji
- 529 r. -konstytucja Summa rei publicae wydanie kodeksu (codex Vetus) - zawiera 12 ksiąg zawierajacych konst.
- 534 r. - konstytucja CordiInstytucje533 r. - Konstytucja imperatoriamDigesta
- 530 r. - konst. Deo auctore - 4 prof i 11 adwokatów pod przewod. Tryboniana dla uporządk. pism jurystów klasycznych i poklasycznych
- 533 r. - konst. Onem - nowy program nauczania w sz. prawniczych
- 533 r. - konst. Tanta - wprowadzenie w życie Digestów
-
Kompilacja czy kodyfikacja justyniańska
- Kompilacja - zebranie aktów prawnych tylko, tylko cesarz może interpretować
- Kodyfikacja - nie można przykładać dzisiejszych wzorców, bo juryści starali się objąć całość prawa
-
~~Codex Iustinianus
blank
-
Codex Vetus
- 529 r.
- Wkrótce wymagał rewizji dla dostos. do nowowydanych konstytucji
- Zbiór konstytucji cesarskich - z kodeksów Gregoriańskiego, Hermogeniańskiego, Teodozjańskiego + nowele postteodozjańskie
- Komisja wybrała konstytucje z powyższych i reszta nie była już prawem powszechne obowiązującym
- Przewaga mat. dot. p. prywatnego (ks. 2-8)
- 5 ksiąg dot. innych spraw - p.kościelne, ustrojowe itp.
-
Codex repetitae praeelectiones
- 534 r. - poprawiony Codex Vetus
- Treść uzgodniona z Institutiones i Digesta
-
Institutiones
- 533 r.
- Podręcznik do wstępnej nauki prawa
- Komisja - Trybonian, Teofil z Konstyntanopla, Doroteus z Bejrutu
- Kompilacja zebrana z poprzednich dzieł - np. Instytucje Gaiusa
- Ogólne pojęcia prawne
- Wykładnia obowiązującego prawa
- Wykład dogmatyczny, anonimowy, abstrakcyjny (nie kazuistyczny)
-
Digesta
- 533 r.; Pandectae; 50 ksiąg
- Prawo wyłuskane z calego prawa dawnego - wybór lit. klasycz. dokonany urzędowo i podniesienie do rangi ustawy
- Materiał pewny - komisja zwolniona z ogran. wynikających z ust. o cytowaniu
- Podkomisje; 4 masy materiałowe - sabiniańska (i.civile), edyktylna(kom.do edyktów), papiniańska (tw. papiniana i jemu współczesnych), appendix (inne)
- 38 jurystów - tylko 3 vetus
- Niemal wyłącznie p. prywatne i postęp. cywilne
-
Interpolacja
- Przekształcenia tekstow klasycznych
- Wyluskanie prawa aktualnego z tekstów klasycznych
- Zmiana terminów, dodawanie i odejmowanie norm, pomijanie fragmentów
-
Novellae constitutiones
- 535-565 r.
- 538 r. - do corpus iuris civllis
- Konstytucje ces. wydane po 534 r. (Codex Repetitae Praelectiones)
- Brak urzędowego opracowania - zachowały się w prywatnych zbiorach
- Prawo kościelne, małżeńskie,spadkowe, admin, finansowe
|
|
